Για πολλούς Χριστιανούς το κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο είναι το πιο πολύτιμο βιβλίο της Κ. Διαθήκης. Είναι το βιβλίο που μας τρέφει πνευματικά και οι καρδιές μας βρίσκουν ανάπαυση. Είναι το βιβλίο που αποκαλύπτει τις βαθύτερες πτυχές από τα αιώνια μυστήρια. Προβάλλει τις αιώνιες αλήθειες και παρουσιάζει το χαρακτήρα του ίδιου του Θεού στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Είναι το Ευαγγέλιο που πολεμήθηκε πείσμονα από τους Ορθολογιστές γιατί σαφέστερα από κάθε άλλο Ευαγγέλιο μαρτυρεί για τη θεότητα του Ιησού Χριστού. Το Ευαγγέλιο αυτό ξεκινάει με τη διακήρυξη της προΰπαρξης του Κυρίου: «εν αρχή ην ο λόγος, και ο λόγος ην προς τον Θεόν, και Θεός ην ο λόγος» 1:1 και σ’ αυτή τη διακήρυξη επανέρχεται επανειλημμένα. Περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο βιβλίο στο τέταρτο Ευαγγέλιο ο Ιησούς εμφανίζεται ως ο Υιός του Θεού. Το βρέφος της Βηθλεέμ δεν είναι άλλος από τον μονογενή Υιό του Πατέρα. Αν και «ο κόσμος δι’ αυτού εγένετο» 1:10 και «εν αυτώ ζωή ην» 1:4, «ο λόγος σαρξ εγένετο και εσκήνωσεν εν ημίν» 1:14. «και ομολογουμένως μέγα εστίν το της ευσεβείας μυστήριον. Θεός εφανερώθη εν σαρκί» Α’ Τιμοθέου 3:16.

Αποτελεί σταθερή παράδοση της Εκκλησίας, από το 2ο κιόλας μ.Χ. αιώνα, ότι το τέταρτο Ευαγγέλιο είναι έργο του Ιωάννη του μαθητή του Κυρίου. Βέβαια ο ιερός συγγραφέας πουθενά δεν αναφέρει το όνομά του μέσα στο Ευαγγέλιό του. Δίνει όμως αρκετές ενδείξεις για την ταυτότητά του. Ο χρόνος συγγραφής τοποθετείται στα τέλη του 1ου μ.Χ. αιώνα, και ως τόπος συγγραφής γίνεται γενικά αποδεκτή η Έφεσος. Ο Ιωάννης ήταν γιος του Ζεβεδαίου και της Σαλώμης. Η Σαλώμη πρέπει να ήταν αδελφή της Μαρίας της μητέρας του Κυρίου. Ο Ιωάννης υπήρξε ένας από τους πρώτους που ακολούθησαν το Χριστό, και πρέπει να είναι ο ανώνυμος μαθητής που συνόδευσε τον Ανδρέα στην πρώτη επίσκεψή του στον Ιησού [1:35-40]. Φαίνεται όμως ότι, μετά την πρώτη εκείνη γνωριμία του με το Χριστό, επανήλθε στο αλιευτικό του επάγγελμα για κάποιο χρονικό διάστημα [Λουκάς 5:10] έως ότου ο Κύριος τον κάλεσε, μαζί με τον Ιάκωβο, να τον ακολουθήσει. Αργότερα ο Χριστός και τους δύο τους ονόμασε «Αποστόλους», μαζί με τους άλλους δέκα μαθητές [Ματθαίος 10:2], και τους αποκάλεσε «Βοανεργές» δηλ. «Υιοί βροντής» [Μάρκος 3:17], προφανώς λόγω του βίαιου χαρακτήρα τους. Αξίζει να θυμηθούμε το περιστατικό που αναφέρει ο Λουκάς: «Ενώ πλησίαζαν να συμπληρωθούν οι μέρες που ο Ιησούς θα άφηνε αυτόν τον κόσμο, πήρε την απόφαση να πάει στην Ιερουσαλήμ. Πριν πάει, έστειλε αγγελιοφόρους, οι οποίοι μπήκαν σ’ ένα χωριό των Σαμαρειτών για να προετοιμάσουν τον ερχομό του. Οι Σαμαρείτες όμως δεν τον δέχτηκαν, γιατί κατευθυνόταν προς την Ιερουσαλήμ. Όταν το είδαν αυτό οι μαθητές του Ιάκωβος και Ιωάννης, του είπαν: Κύριε, θέλεις να ζητήσουμε να κατεβεί φωτιά από τον ουρανό και να τους καταστρέψει, όπως έκανε ο Ηλίας; Εκείνος στράφηκε προς αυτούς και τους επέπληξε λέγοντας: Ξεχάσατε ποιο πνεύμα κατευθύνει τη ζωή σας. Ο Υιός του Ανθρώπου δεν ήρθε για να καταστρέψει ανθρώπους αλλά να τους σώσει» Λουκάς 9:51-56. Αυτό το μαθητή το Πνεύμα του Θεού τον μεταμόρφωσε σε μαθητή της αγάπης. Μετά την Πεντηκοστή ο Ιωάννης εμφανίζεται επανειλημμένα στην αφήγηση των Πράξεις των Αποστόλων, ως επί το πλείστον ως σύντροφος του Πέτρου. Ήταν στην Ιερουσαλήμ, όταν ο Παύλος πήγε εκεί μετά το πρώτο ιεραποστολικό του ταξίδι [Πράξ. 15:6, Γαλ. 2:9]. Κατόπιν εξαφανίζεται από τις σελίδες των Πράξεων και, κατά την ομόφωνη αρχαία παράδοση, τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα έζησε στην Έφεσο. Εκεί όμως θα πρέπει να πήγε μετά το έτος 65 μ.Χ., γιατί, όταν ο Παύλος επισκέφθηκε αυτή την πόλη, δεν την είχε επισκεφθεί ακόμη ο Ιωάννης. Επί αυτοκρατορίας Δομιτιανού ο Ιωάννης εξορίστηκε στην Πάτμο. Όταν ανέβηκε στο θρόνο ο Νέρβας, απελευθερώθηκε και επανήλθε στην Έφεσο. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των Ειρηναίου, Ωριγένη και Πολυκράτη παρέμεινε εκεί μέχρι το θάνατό του, σε βαθύ γήρας, επί αυτοκρατορίας Τραϊανού.

[1]. Ποιος ήταν ο σκοπός του βιβλίου;

Ο Ευσέβιος λέει, ότι ο Ιωάννης έγραψε το Ευαγγέλιό του, για να αναπληρώσει τα κενά των τριών άλλων Ευαγγελιστών. Και ομολογουμένως ο Ιωάννης αναπληρώνει τα κενά των Συνοπτικών Ευαγγελίων. Οι τρεις Συνοπτικοί Ευαγγελιστές ασχολούνται κυρίως με τη διακονία του Ιησού στη Γαλιλαία και αναφέρουν μόνο την τελευταία επίσκεψή Του στην Ιερουσαλήμ που κατέληξε στο Πάθος Του. Ο Ιωάννης από την άλλη μεριά ασχολείται κυρίως με τη διακονία του Κυρίου στην Ιουδαία και αναφέρει τέσσερις επισκέψεις Του στην Ιερουσαλήμ. Αποσιωπά σπουδαία γεγονότα  τα οποία αφηγούνται οι άλλοι Ευαγγελιστές, όπως η θαυμαστή σύλληψη και η γέννηση του Ιησού, η Βάπτισή Του, οι πειρασμοί Του, η Μεταμόρφωση, η αγωνία Του στον κήπο και άλλα, προφανώς γιατί δεν θέλει να επαναλαμβάνει τα ίδια. Δεν αναφέρει καμία από τις πενήντα και πλέον παραβολές του Κυρίου. Στα Συνοπτικά Ευαγγέλια ο Ιησούς κινείται από συμπάθεια και πραγματοποιεί τα θαύματα. Στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο τα θαύματα σκοπό έχουν να φανερώσουν τη δόξα του Θεού. Μετά το θαύμα στην Κανά της Γαλιλαίας, ο Ιωάννης σχολιάζει: «Αυτή ήταν η αρχή των σημείων του Ιησού στην Κανά της Γαλιλαίας. Έτσι φανέρωσε τη δόξα του, και οι μαθητές του πίστεψαν σ’ αυτόν» 2:11. Η ανάσταση του Λαζάρου έγινε: «για να φανεί η δύναμη του Θεού» και «για να φανερωθεί η δόξα του Υιού του Θεού»  11:4. Στην περίπτωση του εκ γενετής τυφλού: «γεννήθηκε ο τυφλός για να φανερωθεί η δύναμη των έργων του Θεού πάνω σ’ αυτόν» 9:3. Για τον Ιωάννη δεν ήταν ότι έλλειπε η αγάπη και η ευσπλαχνία του Ιησού στη διενέργεια των θαυμάτων Του, αλλά στο καθένα απ’ αυτά εκδηλωνόταν η δόξα του Χριστού. Το άλλο χαρακτηριστικό του κατά Ιωάννη Ευαγγελίου είναι ότι συχνά τα θαύματα του Ιησού ακολουθούνται από εκτεταμένη διδασκαλία. Ο πολλαπλασιασμός των άρτων και η διατροφή των πέντε χιλιάδων ανθρώπων ακολουθείται από τη διδασκαλία του Ιησού για τον «άρτο της ζωής» [κεφ. 6]. Η θεραπεία του τυφλού σχετίζεται με τη διακήρυξη του Ιησού ότι είναι «το φως του κόσμου» [κεφ. 9]. Η ανάσταση του Λαζάρου οδηγεί στη μεγαλειώδη δήλωση του Ιησού: «Εγώ είμαι η Ανάσταση και η Ζωή» [κεφ. 11]. Για τον Ιωάννη τα θαύματα δεν ήταν απλά μεμονωμένα γεγονότα. Ήταν εκδηλώσεις, παραδείγματα, αποκαλύψεις του τι ο Θεός κάνει πάντοτε και του ποιος είναι ο Ιησούς Χριστός. Ήταν  παράθυρα που φανέρωναν την πραγματικότητα. Αποκαλύψεις της αληθινής ζωής του Ουρανού. Αυτές οι σκέψεις οδήγησαν τον Κλήμεντα της Αλεξανδρείας [230 μ.Χ.] να δηλώσει ότι τα Ευαγγέλια που περιέχουν τις γενεαλογίες, δηλ. του Ματθαίου και του Λουκά, γράφτηκαν πρώτα. Ακολούθησε ο Μάρκος που, με παρότρυνση πολλών Χριστιανών που άκουσαν τον Πέτρο, έγραψε το Ευαγγέλιό του. Είναι το Ευαγγέλιο που περιλαμβάνει τη διδασκαλία του Πέτρου. Τελευταίος από όλους ο Ιωάννης, έχοντας ήδη μπροστά του τα τρία Ευαγγέλια, θεώρησε ότι γράφτηκαν όλα τα σχετικά με τη διακονία του Ιησού. Με την ενθάρρυνση των φίλων του και με την οδηγία του Αγ. Πνεύματος έγραψε το «πνευματικό» Ευαγγέλιο. Εκείνο που θέλει να πει ο Κλήμης είναι ότι ο Ιωάννης δεν ενδιαφερόταν τόσο για τα ίδια τα γεγονότα όσο για το νόημα των γεγονότων. Ενδιαφερόταν για «την αλήθεια». Ο Ιωάννης τα γεγονότα της ζωής του Ιησού δεν τα έβλεπε απλά μέσα στο χρόνο αλλά σαν παράθυρα της αιωνιότητας. Ενδιαφερόταν για το πνευματικό νόημα των έργων και των λόγων του Ιησού, με τρόπο που δεν ακολούθησαν οι άλλοι τρεις Ευαγγελιστές. Ο Ιωάννης δεν έγραψε ένα ιστορικό αλλά ένα πνευματικό Ευαγγέλιο. Ο Ιωάννης παρουσιάζει τον Ιησού ως την αποκάλυψη του προσώπου του Θεού: «όποιος είδε εμένα, είδε τον Πατέρα». Ο Ιησούς είναι ο αληθινός Θεός και η ζωή η αιώνια. Είναι το πρόσωπο που οδηγεί τους ανθρώπους από τις σκιές στην αληθινή πραγματικότητα, από το σκοτάδι στο φως.

Ένας δεύτερος λόγος για τον οποίο γράφτηκε το τέταρτο Ευαγγέλιο είναι η εμφάνιση των αιρέσεων μέσα στην Εκκλησία. Είχαν περάσει εβδομήντα χρόνια από το σταυρικό θάνατο και την Ανάσταση του Ιησού. Η Εκκλησία είχε αυξηθεί και επεκταθεί και δυστυχώς από τότε εμφανίστηκαν οι αιρέσεις. Η αίρεση σπάνια είναι ολόκληρο ψέμα. Είναι συνήθως αποτέλεσμα μονόπλευρης παρουσίασης μιας άποψης ή υπερβολική έμφαση μιας αλήθειας. Δύο αιρέσεις φαίνεται να καταπολεμά ο Ιωάννης. Υπήρχαν ορισμένοι Χριστιανοί, κυρίως Ιουδαίοι Χριστιανοί, που τοποθετούσαν τον Ιωάννη τον Βαπτιστή πολύ ψηλά. Για τους Ιουδαίους αυτούς ο Ιωάννης ο Βαπτιστής ήταν εξαιρετικά σημαντική προσωπικότητα. Ήταν η συνέχεια της προφητικής γραμμής και είχε προφητικό λόγο. Είχε δημιουργηθεί μάλιστα μια κίνηση ακολούθων του Ιωάννη του Βαπτιστή. Συναντά μια τέτοια ομάδα ο απ. Παύλος στην Έφεσο. Ήταν η ομάδα των δώδεκα που δεν γνώριζε παρά μόνο το βάπτισμα του Ιωάννη. Συχνά-πυκνά ο Ιωάννης στο Ευαγγέλιό του  ήπια αλλά σταθερά τοποθετεί τον Ιωάννη τον Βαπτιστή στη σωστή προφητική του θέση. Εξάλλου ο ίδιος ο Ιωάννης ο Βαπτιστής: «διακήρυξε απερίφραστα: Δεν είμαι εγώ ο Μεσσίας» 1:20, και αποδίδει αυτή τη θέση στον Ιησού. Για τον Ιωάννη το Βαπτιστή ο Ιωάννης δηλώνει κατηγορηματικά: «Δεν ήταν ο ίδιος το φως, ήρθε όμως για να πει ποιος είναι το φως» 1:8. Δεν κατακρίνει καθόλου τον Ιωάννη το Βαπτιστή, αλλά εκείνους που προσπάθησαν να φέρουν σύγχυση: «Ήρθαν λοιπόν στον Ιωάννη και του είπαν: Δάσκαλε, αυτός που ήταν μαζί σου πέρα από τον Ιορδάνη, αυτός που εσύ επίσημα τον παρουσίασες, αυτός τώρα βαφτίζει, κι όλοι πηγαίνουν σ’ αυτόν. Ο Ιωάννης απάντησε: Τίποτα δεν μπορεί να λάβει ο άνθρωπος, αν δεν του είναι δοσμένο από το Θεό. Εσείς οι ίδιοι είστε μάρτυρες ότι είπα, δεν είμαι εγώ ο Μεσσίας, αλλά είμαι απεσταλμένος πριν απ’ αυτόν. Γαμπρός είναι εκείνος που έχει τη νύφη. Ο φίλος όμως του γαμπρού, που στέκεται κοντά και τον ακούει, είναι γεμάτος χαρά ακούγοντας τη φωνή του γαμπρού. Αυτή είναι η χαρά η δική μου και τώρα έχει ολοκληρωθεί. Εκείνος πρέπει να αυξάνει, εγώ να ελαττώνομαι» 3:26-30.

Υπήρξε όμως και μια δεύτερη αίρεση ακόμη πιο επικίνδυνη, η αίρεση των Γνωστικών. Αυτοί πίστευαν και διακήρυτταν ότι το πνεύμα είναι καλό και το σώμα κακό, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι ο Θεός δεν έχει καμία σχέση με την ύλη. Υπήρχαν μάλιστα τρεις τάσεις. Ορισμένοι υποστήριζαν ότι ο Ιησούς ως άνθρωπος δεν μπορούσε να έχει σχέση με οτιδήποτε θεϊκό. Και κάποιοι άλλοι πίστευαν ότι ο Ιησούς δεν είχε σώμα αλλά ήταν άϋλος. Αυτός ήταν ο λόγος που ο Ιωάννης στην Α’ Επιστολή του γράφει: «Όποιος  δεν παραδέχεται ότι ο Ιησούς Χριστός ήρθε και έγινε αληθινός άνθρωπος, δεν έχει το Πνεύμα του Θεού, αλλά του αντιχρίστου, που έχετε ακούσει πως έρχεται. Λοιπόν, αυτός ήδη βρίσκεται μέσα στον κόσμο» Α’ Ιωάν. 4:3. Αυτοί ήταν οι Δοκητές που έλεγαν ότι ο Ιησούς φαινόταν σαν άνθρωπος. Τέλος, μια άλλη τάση δεχόταν μια παραλλαγή των προηγουμένων απόψεων. Αυτοί πίστευαν ότι στον άνθρωπο Ιησού ήρθε το Πνεύμα του Θεού στη Βάπτισή Του και Τον εγκατέλειψε την ώρα του θανάτου Του. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν ουσιαστικά αρνητές της Τριαδικής Θεότητας και της ενσάρκωσης του Κυρίου Ιησού.

[2]. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κατά Ιωάννη Ευαγγελίου

Σε κανένα άλλο Ευαγγέλιο δεν γίνεται χρήση τόσο πολλών εικόνων για να περιγράψουν το πρόσωπο και το έργο του Ιησού Χριστού. Στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο ο Χριστός είναι «ο ’ρτος της Ζωής», «το Φως του κόσμου», «ο Καλός Ποιμένας», «η Θύρα των προβάτων», «η ’μπελος η αληθινή», « η Οδός, η Αλήθεια και η Ζωή» και άλλες. Στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο βρίσκουμε επτά μαρτυρίες για το Χριστό, συμβολικός αριθμός για τον τέλειο και πλήρη χαρακτήρα της μαρτυρίας. Έτσι έχουμε:

Τη μαρτυρία του Πατέρα [5:34,37 και 8:18]

Τη μαρτυρία του Υιού [8:14 και 18:37]

Τη μαρτυρία των Έργων Του [5:36, 10:25, κ. ά.]       

Τη μαρτυρία των Γραφών [5:39-46]

Τη μαρτυρία του Ιωάννη του Βαπτιστή [1:7 και 5:35]

Τη μαρτυρία των Μαθητών [15:27 και 19:35]

Τη μαρτυρία του Αγίου Πνεύματος [15:26 και 16:14]

Μερικές από τις χαρακτηριστικές λέξεις που μεταχειρίζεται ο Ιωάννης είναι; «αλήθεια», «μαρτυρία», «φως», «κρίση», «ζωή», «αγάπη». Γύρω απ’ αυτές τις λέξεις περιστρέφεται, ως επί το πλείστον, η μαρτυρία που δίνει ο Ιωάννης σχετικά με τη θεϊκή φύση του Ιησού Χριστού και το μοναδικό έργο που ήρθε να επιτελέσει. Όσο περισσότερο μελετούμε το κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο τόσο περισσότερο αναγνωρίζουμε την αξία του. Για εβδομήντα περίπου χρόνια ο Ιωάννης συλλογιζόταν και ζούσε το Χριστό. Μέρα με τη μέρα ο θείος Παράκλητος, το Πνεύμα της Αλήθειας τον βοηθούσε να καταλάβει καλύτερα το νόημα των έργων και των λόγων του Κυρίου Ιησού. Σκοπός του Ιωάννη δεν ήταν να δώσει μια απλή αναφορά των λόγων του Ιησού αλλά το βαθύτερο νόημα. Μέσα σ’ αυτό το Ευαγγέλιο είναι ο Αναστημένος Ιησούς που μιλάει. Δεν είναι το Ευαγγέλιο σύμφωνα με τον Ιωάννη αλλά το Ευαγγέλιο σύμφωνα με το ’γιο Πνεύμα. Δεν ήταν ο Ιωάννης που έγραψε το Ευαγγέλιο αλλά το ’γιο Πνεύμα μέσω του Ιωάννη. Ο τελευταίος από τους Αποστόλους θυμόταν τα λόγια του Χριστού: «Πολλά έχω ακόμη να σας πω, αλλά δεν μπορείτε τώρα να σηκώσετε μεγαλύτερο βάρος. Όταν όμως θα έρθει εκείνος,  το Πνεύμα της Αλήθειας, θα σας οδηγήσει σε όλη την αλήθεια. Γιατί δε θα μιλήσει από μόνος του, αλλά θα πει όσα θα ακούσει, και θα σας αναγγείλει αυτά που μέλλουν να συμβούν» 16:12,13. Ήταν πολλά που εβδομήντα χρόνια πριν ο Ιωάννης δεν μπορούσε να καταλάβει. Όλα αυτά τα χρόνια το Πνεύμα της Αλήθειας τον οδηγούσε σε καινούριες αποκαλύψεις. Αυτά κατέγραψε ο Ιωάννης λίγο πριν ανατείλει γι’ αυτόν η αιώνια δόξα. Μελετώντας το κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο έχουμε την αίσθηση, πάνω απ’ όλα, ότι μας μιλάει το ’γιο Πνεύμα.