[Μαρία, Παρθένος, η μητέρα του Ιησού (Πράξεις 1:14). Άλλα ονόματα που επικράτησαν είναι Παναγία, Θεοτόκος]

Οι πληροφορίες που έχουμε για τη Μητέρα του Ιησού σχετίζονται κατά το μεγαλύτερο μέρος μη την παιδική ηλικία του Ιησού, όπως αυτή περιγράφεται από τους ευαγγελιστές Ματθαίο και Λουκά. Αυτοί μας πληροφορούν για τον ευαγγελισμό της για τη γέννηση του Ιησού, ότι διέμενε στη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας και ήταν αρραβωνιασμένη με τον Ιωσήφ (Λουκάς 1:26). Ο ευαγγελιστής Λουκάς μας αναφέρει ότι ο Ιωσήφ ήταν από τον "οίκο Δαβίδ" (Λουκάς 1:27) και, αν και δεν αναφέρεται η γενεαλογία της Παρθένου Μαρίας, εν τούτοις είναι πολύ πιθανό να ανήκε και εκείνη στην ίδια γενεαλογία και ατό συμπεραίνεται από το γεγονός ότι ήταν συγγενής της Ελισάβετ (Λουκάς 1:36).

Η σύλληψη του Ιησού έγινε δια Αγίου Πνεύματος (Ματθαίος 1:18, Λουκάς 1:35), ενώ όταν ο άγγελος Γαβριήλ ανήγγειλε το γεγονός, η Μαρία δέχθηκε τη θεία κλήση με πολύ ταπεινό πνεύμα και πλήρη υποταγή (Λουκάς 1:38). Ο Λουκάς είναι ο μόνος που μας περιγράφει την επίσκεψη της Μαρίας στην ξαδέρφη της Ελισάβετ, η οποία χωρίς να γνωρίζει ότι κυοφορούσε τον Ιησού, αλλά έχοντας την αποκάλυψη του Αγίου Πνεύματος την χαιρέτησε με την προσφώνηση "ευλογημένη είσαι γυναίκα..." ψάλλοντας έναν ύμνο (Λουκάς 1:41-56). Η Παρθένος απήγγειλε το δικό της ευχαριστήριο ύμνο, το κείμενο του οποίου προδίδει τη βαθιά της γνώση στα θεία κείμενα. Το διάταγμα του Αυγούστου έφερε την Παρθένο και τον Ιωσήφ στη Βηθλεέμ, όπου και γέννησε τον Ιησού (Λουκάς 2:1,7), στο τέλος της βασιλείας του Ηρώδη του Μεγάλου (Ματθαίος 2:1, Λουκάς 1:5, 2:4). Μετά τη γέννηση του Ιησού η οικογένεια της Μαρίας επέστρεψε και κατοίκησε στη Ναζαρέτ (Ματθαίος 2:23, Λουκάς 2:39). Ο Ματθαίος στο δεύτερο κεφάλαιο του ευαγγελίου του περιγράφει ότι οι γονείς πήραν τον μικρό Ιησού και έφυγαν για την Αίγυπτο προκειμένου να γλιτώσουν από το θυμό του Ηρώδη, αργότερα όμως και αφού ο Ηρώδης είχε πεθάνει επέστρεψαν στη Ναζαρέτ. Μαζί με τον Ιωσήφ ανέβαινε κάθε χρόνο στην Ιερουσαλήμ για τον εορτασμό του Πάσχα (Λουκάς 2:41). Σε μια τέτοια γιορτή ο δωδεκαετής Ιησούς εξέπληξε τους διδασκάλους του Νόμου με τη σοφία Του, ενώ η μητέρα Του "κρατούσε μέσα στην καρδιά της όλα τα λόγια Του" (Λουκάς 2:51). Αργότερα, ενώ ο Ιησούς μιλούσε στους όχλους, διαβάζουμε ότι "η μητέρα και τα αδέρφια Του Τον περίμεναν έξω" (Ματθαίος 12:46-50, Μάρκος 3:31-35, Λουκάς 8:19-21). Η απάντηση του Ιησού έδωσε να καταλάβουν όλοι πως προέχουσα θέση είχε η πνευματική συγγένεια.

Οι υπόλοιπες πληροφορίες που μας δίνει η Αγία Γραφή μέσα από τα ευαγγέλια είναι πολύ λίγες. Προφανώς δεν συνόδευε τον Κύριο στις περιοδείες Του και τις επισκέψεις στις διάφορες πόλεις, εκτός από το γάμο στην Κανά της Γαλιλαίας όπου ήταν και αυτή (Ιωάννης 2:1). Η επιτίμηση της στον γάμο από τον Ιησού "τι είναι μεταξύ εμένα και εσένα, γυναίκα;..." (Ιωάννης 2:4), φανερώνει έκπληξη μάλλον παρά αυστηρότητα (Λουκάς 2:49), ενώ η αγάπη Του προς την Μητέρα Του φαίνεται όταν βρίσκεται πάνω στο σταυρό, όπου ζήτησε από τον αγαπημένο του μαθητή Ιωάννη να την φροντίζει (Ιωάννης 19:26,27). Η Μαρία βρισκόταν καθ' όλη τη διάρκεια της σταύρωσης του Ιησού κοντά στο σταυρό (Ιωάννης 19:25). Η τελευταία πληροφορία για την Παρθένο Μαρία βρίσκεται στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων (1:14), όπου περιγράφεται ότι η Μαρία και οι μαθητές Του μετά την ανάληψη βρίσκονταν μαζί σε προσευχές και δεήσεις.

Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση, αλλά και από πολλούς εκκλησιαστικούς πατέρες (Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, Νύσσης Γρηγόριος κ.α.), αναφέρουν ότι οι γονείς της λέγονταν Ιωακείμ και Άννα. Τίποτε δεν αναφέρεται για το χρόνο και τον τόπο του θανάτου της. Σύμφωνα όμως με μια παράδοση του 5ου αιώνα, η Μαρία πέθανε στο Ιεροσόλυμα, ενώ κατ' άλλη παράδοση που χρονολογείται από τον 6ο αιώνα αναφέρεται ότι πέθανε στη Γεσθημανή, όπου υπάρχει και ο υποτιθέμενος τάφος της. Όσο για την ύπαρξη τάφου της Παρθένου Μαρίας στην Έφεσο της Τουρκίας (3 χλμ. στο Kapulu) και μάλιστα από την ίδια προετοιμασμένος, διαβεβαιώνεται από σοβαρούς ερευνητές ότι κανένα ίχνος σχετικό δεν βρέθηκε εκεί. Τα περί παραδόσεως που αναφέρουν την Έφεσο ως τόπο κατοικίας του ευαγγελιστή Ιωάννη και της Παρθένου Μαρίας όπως επίσης και της κοιμήσεώς της, στερούνται σοβαρότητας και ενισχύουν περισσότερο τον σκοπό για τουριστική εκμετάλλευση.

Εορτολογικά μέχρι τον 4ο μ.Χ. αιώνα η Παρθένος Μαρία δεν είχε ακόμη δικές της εορτές. Στις αρχές του 5ου αιώνα σε μερικές εκκλησίες της Ανατολής και της Δύσης άρχισαν να την τιμούν με κάποια ειδική εορτή. Η Κοίμηση της Θεοτόκου καθιερώθηκε περί τα μέσα του 5ου αιώνα, τα γενέθλιά της στις αρχές του 7ου αιώνα, τα Εισόδια κατά τον 6ο αιώνα και ο Ευαγγελισμός γύρω στα μέσα του 6ου αιώνα. Η ρωμαιοκαθολική εκκλησία το 1854 διακήρυξε ως δόγμα την διδασκαλία περί "ασπίλου συλλήψεως της Θεοτόκου", ενώ η διαμαρτυρόμενη εκκλησία διαχώρισε τη θέση της από τα άλλα δόγματα ως προς τη μεσιτεία της Παρθένου Μαρίας.