Τον 4^ο αιώνα είναι η εποχή που εμφανίζονται οι μεγάλοι ρήτορες, φιλόσοφοι, πολιτικοί και στρατηγοί όπως ο Πλάτωνας, ο Ξενοφώντας, ο Πραξιτέλης, ο Δημοσθένης, ο Λυκούργος και ο Αριστοτέλης.

Στο δεύτερο μισό του 4^ου αιώνα εμφανίζεται στο προσκήνιο η Μακεδονία με το μεγάλο της ηγέτη τον Φίλιππο τον Β’ ο οποίος θέλει να συνενώσει σε ενιαία δύναμη όλες τις ελληνικές πόλεις-κράτη. Οι Αθηναίοι μη έχοντας συνείδηση της άσχημης κατάστασης αντιδρούν πεισματικά με κατάληξη τη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. και την ήττα των Αθηναίων. Κατά την περίοδο των διαδόχων του μεγάλου Αλεξάνδρου η Αθήνα πότε χάνει και πότε κερδίζει την ανεξαρτησία της.

Αργότερα οι Ρωμαίοι διαλύουν το μακεδονικό κράτος και καταλαμβάνουν την Αθήνα το 146 π.Χ. Μεγάλη καταστροφή επέφερε στην πόλη ο Ρωμαίος Σύλλας το 86 π.Χ. Η πόλη της Αθήνας δεν ήταν η πόλη της εποχής του Περικλή αλλά εξακολουθούσε να είναι το κέντρο των τεχνών και της επιστήμης.

Η Αθήνα αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη με αφορμή την επίσκεψη του απ. Παύλου. Ο απ. Παύλος φεύγει από την Βέροια μετά τα επεισόδια που προξένησαν οι Ιουδαίοι από την Θεσσαλονίκη με τη συνοδεία Βεροιαίων για την Αθήνα. Ακολούθησε τη θαλάσσια οδό και μετά από ένα ταξίδι 4-5 ημερών φθάνει στην Αθήνα. Δύο ήταν τα λιμάνια στα οποία ο απ. Παύλος θα μπορούσε να είχε καταπλεύσει. Το ένα ήταν το λιμάνι του Πειραιά και το άλλο του Φαλήρου. Κατά πάσα πιθανότητα ο απ. Παύλος αποβιβάστηκε στο λιμάνι του Φαλήρου το οποίο ήταν το πρώτο που συναντούσε και ήταν δύο χιλιόμετρα πιο κοντά στην Αθήνα. Το λιμάνι του Πειραιά εκείνη την εποχή ήταν περισσότερο στρατιωτικό λιμάνι ενώ στο λιμάνι του Φαλήρου αγκυροβολούσαν κυρίως τα επιβατικά και εμπορικά πλοία. Η αποβάθρα του λιμανιού βρισκόταν στο σημείο που είναι σήμερα το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου στη λεωφόρο Ποσειδώνος στο Παλαιό Φάληρο κοντά στο τέρμα της λεωφόρου Συγγρού.

Η Αθήνα την εποχή που την επισκέπτεται ο απ. Παύλος δεν είχε την αίγλη του 5^ου και 4^ου αιώνα αλλά εξακολουθούσε να ασκεί γοητεία σε όλο τον κόσμο και να χαίρει του σεβασμού τους. Η πόλη της φιλοσοφίας, της τέχνης, της δημοκρατίας και η πόλη των θεών έκανε ιδιαίτερη εντύπωση και στον απ. Παύλο. Ήταν η πόλη όπου έβλεπες περισσότερα αγάλματα θεών παρά ανθρώπους. Σε έναν εβραίο μονοθεϊστή, όπως ήταν ο απ. Παύλος, αυτό δημιουργούσε αναστάτωση και όπως διαβάζουμε στις Πράξεις «παρωξύνετο το πνεύμα αυτού εν αυτώ θεωρούντος κατείδωλον ούσαν την πόλιν» (Πράξεις 17,16). Ένα βωμός θα τραβήξει ιδιαίτερα την προσοχή του απ. Παύλου. Είναι ο βωμός «εν ω επεγέγραπτο ΑΓΝΩΣΤΩ ΘΕΩ»  και τον οποίο θα χρησιμοποιήσει αργότερα στην ομιλία του στον Άρειο Πάγο για να του μιλήσει για τον αληθινό Θεό. Έχουμε πολλές μαρτυρίες για την ύπαρξη βωμού αφιερωμένου σε άγνωστους θεούς σε διάφορες πόλεις όπως στην Ολυμπία (Παυσανία Περιήγηση 5,14, 8) και στην Πέργαμο.

Η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, στην αρχαία αγορά

Στην Πέργαμο βρέθηκε μια αναθεματική επιγραφή η οποία σύμφωνα με την αποκατάσταση έχει ως εξής:

Θεοίς αγ [ νώστοις ]

Καπίτ [ ων ]

Δαδούχ [ ος ]

Ο Φιλόστρατος αναφέρει ότι ο Απολλώνιος ο Τυανεύς επαινεί τους Αθηναίους για την τιμή που αποδίδουν στους αγνώστους θεούς: «σωφρονέστερον γαρ το περί πάντων θεών λέγειν και ταύτα Αθήνησιν, ου και αγνώστων δαιμόνων βωμοί ίδρυνται»(Φιλόστρατος, Βίος Απολλωνίου, 6,3). Ο Ιερώνυμος αναφέρει μια περιγραφή που υπήρχε στο δρόμο προς το Φάληρο, δρόμο από τον οποίο πέρασε ο απ. Παύλος, που ήταν αφιερωμένη «Στους θεούς της Ασίας και της Ευρώπης και της Αφρικής, στους αγνώστους και ξένους Θεούς» (diis Asiae et Europae et Africae, diis ignotis et peregrines, In Tit. 1,12). Επίσης ο Παυσανίας είδε μετά το Φάληρο βωμούς «θεών τε ονομαζομένων αγνώστων και ηρώων και παίδων των Θησέως και Φαλήρου» (Παυσανία Περιήγηση  1,1,4). Έχει υποστηριχτεί η άποψη (Γ.Α. Γαλίτης) οτι τέτοιος βωμός πρέπει να υπήρχε στο μέσον της διαδρομής από το Φάληρο στην Αθήνα, στη σημερινή εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων, όπου υπήρχε πηγάδι στο οποίο σταματούσαν οι οδοιπόροι για να ξεκουραστούν. Στο τόπο εκείνο υπήρχαν «σεβάσματα», ιερό και βωμοί, η δε σημερινή εκκλησία είναι πιθανόν κτισμένη στη θέση αρχαίου ναού.

Ο απ. Παύλος κατά τη συνήθειά του επισκέφτηκε τη συναγωγή, όπου «διελέγετο» με τους Ιουδαίους, αλλά και με τους προσήλυτους στην Ιουδαϊκή πίστη. Επίσης ο απ. Παύλος «διελέγετο» και στην αγορά η οποία βρισκόταν βόρεια της Ακρόπολης και ήταν το κέντρο της αθηναικής ζωής και το μέρος όπου συναντιόντουσαν οι αθηναίοι κατά την προσφιλή τους συνήθεια να συζητήσουν πάσης φύσεως θέμα. Οι επικούρειοι και οι στωικοί, το φιλοσοφικό κατεστημένο της εποχής, έδειξαν ιδιαίτερη περιέργεια «και τινές έλεγον· τι αν θέλει ο σπερμολόγος ούτος λέγειν, οι δε· ξένων δαιμονίων δοκεί καταγγελεύς είναι, ότι τον Ιησούν και την ανάστασιν ευηγγελίζετο» (Πράξεις 17,18). Το θέμα χρειαζόταν περαιτέρω διερεύνηση γι’ αυτό και κάλεσαν τον απ. Παύλο μπροστά στο συμβούλιο του Αρείου Πάγου για να τους εκθέσει όσα έλεγε.

Ο Άρειος Πάγος την εποχή του απ. Παύλου ήταν κυρίως αρμόδιο όργανο για να δικάζει και να αποφαίνεται για υποθέσεις που είχαν σχέση με τη θρησκεία, την ηθική, την εκπαίδευση και τα εγκλήματα αίματος. Για τα θέματα των ανθρωποκτονιών συνεδρίαζε στο λόφο του Αρείου Πάγου δυτικά της Ακρόπολης, για τα περισσότερα θέματα όμως συνεδρίαζε στην Βασίλειο Στοά, στην αγορά. Στη Βασίλειο Στοά κατά πάσα πιθανότητα και όχι στο κατά την παράδοση, λόφο του Αρείου Πάγου, όπου και υπάρχει επιγραφή με το λόγο του, πήγε και ο απ. Παύλος και έδωσε την πολύ όμορφη ομιλία που βρίσκουμε στο 17^ο κεφάλαιο των Πράξεων των Αποστόλων. Δεν πρέπει να θεωρήσουμε την έκκληση του απ. Παύλου στον Άρειο Πάγο ως μια δίκη αλλά μάλλον ως μια διερεύνηση των δοξασιών του απ. Παύλου από αρμόδιο, για τα θέματα αυτά, όργανο. Η έκκληση του απ. Παύλου στον Άρειο Πάγο δεν έγινε για να δικαστεί αλλά για να εκθέσει τα όσα έλεγε μπροστά σε ειδικούς. Άλλη άποψη υποστηρίζει ότι ο απ. Παύλος έδωσε την ομιλία του στο λόφο του Αρείου Πάγου. Δεν είχε κάποια σχέση η επιλογή του τόπου με κάποια διαδικασία δίκης του αλλά απλώς ήταν ένα ήσυχο μέρος μακριά από την οχλαγωγία της αγοράς για να ακούσουν όσα εκείνος είχε να πει. 

Όταν όμως άκουσαν τον απ. Παύλο να μιλάει για ανάσταση των νεκρών άλλοι κορόιδευαν και άλλοι έλεγαν: Θα μας τα πεις μιαν άλλη φορά» και έτσι ο απ. Παύλος έφυγε απογοητευμένος. Υπήρχαν όμως κάποια πρόσωπα που πίστεψαν στο λόγο σε αυτά που έλεγε ο απ. Παύλος όπως ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης και μια γυναίκα που λεγόταν Δάμαρις.

Θα μπορούσαμε να πούμε οτι ο απ. Παύλος έφυγε απογοητευμένος από τη μεγάλη Αθήνα, την πόλη του πνεύματος, στην οποία είχε πάει με την ελπίδα να πείσει για την αλήθεια του ευαγγελίου τους σοφούς του τότε κόσμου. Λίγο αργότερα στους Κορίνθιους θα πει:

 Πού σοφός; Πού γραμματεύς; Πού συζητητής του αιώνος τούτου; Ουχί εμώρανεν ο θεός την σοφία του κόσμου; Επειδή γαρ εν τη σοφία του θεού ουκ έγνω ο κόσμος δια της σοφίας τον θεό εδώκησεν ο θεός δια της μωρίας του κηρύγματος σώσαι τους πιστεύοντας» (Α’ Κορινθίους 1:20-21)

Το "βήμα" του Αποστόλου Παύλου

Ο λόγος του απ. Παύλου στον Άρειο Πάγο είναι προσαρμοσμένος στο ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται. Χαρακτηριστικό γι' αυτήν την άνεση του απ. Παύλου να διαφοροποιεί τα σχήματα και τις μορφές μέσα από τις οποίες δίνει το μήνυμα του ευαγγελίου είναι οτι δεν έχει καμία παραπομπή από την Παλαιά Διαθήκη, η οποία ήταν και άγνωστη, αλλά και μη αποδεκτή από το ακροατήριο. Παίρνοντας αφορμή από το βωμό στον "Άγνωστο Θεό" και παραπομπές από έλληνες ποιητές προσπάθησε να μεταδώσει το μήνυμα. Άλλος κόσμος άλλη κουλτούρα από την κουλτούρα μέσα στην οποία αναπτύχθηκε η εβραϊκή θρησκεία αλλά αυτό δεν εμποδίζει καθόλου τον απ. Παύλο στη μετάδοση του μηνύματος. Δε μπορούμε να μη θαυμάσουμε την άνεση του απ. Παύλου να κινείται με άνεση σε διαφορετικές κουλτούρες, μια άνεση που απαιτείται από έναν άνθρωπο που θέλει να φέρει το μήνυμα σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο.

Ο απ. Παύλος στην ομιλία του χρησιμοποιεί φράσεις από δύο έλληνες ποιητές. Ο πρώτος ποιητής είναι Επιμενίδης (6ος αιώνας π.Χ.) και η φράση είναι «εν αυτώ γαρ ζώμεν και κινούμεθα και εσμέν» (διασώζεται σε Συριακή μετάφραση Horae Semiticae x, ed. M. D. Gibson [Cambridge: Cambridge University, 1913], p. 40 (Syriac)) και ο δεύτερος ο Άρατος (314-240 π.Χ.) και η φράση «του γαρ και γένος εσμέν». (Φαινόμενα 5, δες επίσης Κλεάνθης Ύμνος στον Δία 4).

 Ο απ. Παύλος στην ομιλία του αναφέρεται στον Θεό που δημιούργησε τον κόσμο, που συντηρεί τα πάντα και καταλήγει να μιλήσει για τον Θεό που θα κρίνει τα πάντα.

Ο F.F. Bruce διακρίνει την παρακάτω δομή στο λόγο του απ. Παύλου:

 ● Ο Θεός δημιούργησε το σύμπαν και όλα όσα αυτό περιέχει

 ● Ο Θεός δε κατοικεί σε ιερά τα οποία έχουν φτιάξει ανθρώπινα χέρια

 ● Ο Θεός δε χρειάζεται τίποτα από τα δημιουργήματα του

 ● Ο άνθρωπος είναι ένας χωρίς διακρίσεις

 ● Του ανθρώπου η γήινη κατοικία και η πορεία των εποχών έχουν γίνει για τη δική του ευημερία

 ● Ο σκοπός του Θεού γι’ αυτή την τακτοποίηση είναι για να τον βρουν οι άνθρωποι

Η Αθήνα σήμερα

Η Αθήνα πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους, είναι η μεγαλύτερη πόλη της χώρας. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ο νόμιμος πληθυσμός του νομού Αττικής είναι 3.002.980 (Νομαρχίες Αθηνών, Ανατολικής και Δυτικής Αττικής και Πειραιώς). Έχει τα χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης ευρωπαϊκής μεγαλούπολης με έντονο κυκλοφοριακό πρόβλημα. Σημαντικός είναι ο ρόλος που διαδραματίζει στα Βαλκάνια αλλά και στην ευρύτερη περιοχή καθώς με το λιμάνι του Πειραιά είναι ο κόμβος ανάμεσα σε Ευρώπη, Ασία και Αφρική. Είναι μια από τις πιο αξιόλογες πόλεις της Ευρώπης τουριστικού ενδιαφέροντος με σπουδαίους αρχαιολογικούς χώρους, μοναδικούς σε όλο τον κόσμο.