[του Dr. Ανανία Καβάκα, Νευρολόγου-Ψυχιάτρου]

[1] Χρόνος και τόπος για συνομιλία

Είναι πολύ σπουδαίο να κρατούμε τις πόρτες μας, τ’ αυτιά μας, τα μάτια μας, το μυαλό μας, ανοιχτά για επικοινωνία. Πρέπει να δώσουμε στα μέλη της οικογένειάς μας την απαιτούμενη προσοχή, κι αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο πράγμα.

Οι ενήλικοι είναι τόσο απασχολημένοι με τις δικές τους δραστηριότητες, τις υποθέσεις και τα προβλήματα. Είναι εύκολο να προσποιηθούμε πως τάχα προσέχουμε, πράγμα που σημαίνει πως προσπαθούμε να εξαπατήσουμε. Ο μόνος που εξαπατούμε σε μια τέτοια περίπτωση είναι ο εαυτός μας. Τα παιδιά μας διαβάζουν πολύ γρήγορα... καταλαβαίνουν ότι δεν είμαστε «μαζί τους». Συχνά σκεφτόμαστε πως είναι καλύτερα να πάμε να παρακολουθήσουμε τηλεόραση και τα παιδιά το ξέρουν πολύ καλά αυτό.

Το σπίτι πρέπει να είναι ένα κέντρο επικοινωνίας της οικογένειας. Και η επικοινωνία μπορεί ν’ αρχίσει με τις σημειώσεις και τα ημερολόγια πάνω στο ψυγείο και να φτάσει μέχρι τον καθορισμό μιας συγκεκριμένης ώρας για οικογενειακή συζήτηση και συμμερισμό απόψεων για λήψη αποφάσεων. Αλλά για να γίνει αυτό θα πρέπει η οικογένεια να αφιερώσει χρόνο για συζήτηση μεταξύ των μελών την ώρα του φαγητού, της εργασίας και της ελεύθερης ώρας.

[2] Λήψη αποφάσεων βασισμένων σε συζήτηση και αξιολόγηση των υποθέσεων

Μερικά σπουδαία ερωτήματα που πρέπει να συζητηθούν είναι: «Ποιες είναι οι υποθέσεις που πρέπει να έχουν την προτεραιότητα;». «Πώς έχουμε αξιολογήσει τις προτεραιότητες αυτές;». Για να ταξινομηθούν σωστά οι προτεραιότητες, θα πρέπει να απαντηθούν ορισμένα «γιατί», πράγμα που θέλει συζήτηση μέσα στην οικογένεια για αλληλοκατανόηση μεταξύ όλων των μελών της. Για τους περισσότερους ανθρώπους οι αξίες μαθαίνονται συμπτωματικά. Υπάρχει όμως ένας καλύτερος τρόπος... Είναι η ανοιχτή συζήτηση και κάποιος υπολογισμός για το ποιες ενέργειες και ποια συμπεριφορά συνεπάγεται εκ μέρους μας η κάθε επιλογή μας σε μια δεδομένη κατάσταση. Οι ενέργειες αυτές και η συμπεριφορά μας θα πρέπει να είναι εναρμονισμένες με τις αξίες που επιλέγουμε. Διαφορετικά θα ζούμε μια ζωή υποκρισίας.

[3] Ανάπτυξη υπευθυνότητας

Με το να εμπιστεύεται κανείς το παιδί να αναπτύσσει πρωτοβουλίες σε περιοχές που μπορεί να κάνει κάτι μόνο του, το βοηθάει να αναπτύξει ένα αίσθημα υπευθυνότητας. Αυτό σημαίνει, βέβαια, πως για να επιτραπεί στο παιδί να κάνει κάτι μόνο του είναι κάπως παρακινδυνευμένο, πράγμα που πρέπει να συζητηθεί με το παιδί και να του τονιστεί ότι ο γονιός έχει πάρει την απόφαση να επιτρέψει στο παιδί να το ριψοκινδυνέψει, γιατί εμπιστεύεται και βασίζεται στο χαρακτήρα και τις ικανότητες του παιδιού. Για παράδειγμα, θα μπορούσε ένας γονιός να επιτρέψει στο μικρό παιδάκι του να πάει και να επιστρέψει μόνο του στο νηπιαγωγείο ή το δημοτικό σχολείο που βρίσκεται σε αρκετή απόσταση ή αν το παιδί είναι μεγαλύτερο, να κάνει μόνο του κάποιο ταξίδι σε συγγενείς που βρίσκονται σε μια άλλη πόλη.

Το παιδί μπορεί να αναπτύξει το αίσθημα της υπευθυνότητας αν του ανατεθεί να πραγματοποιήσει κάτι, να το αξιολογήσει και να διδαχθεί από την πείρα που θα αποκτήσει κάνοντάς το. Κάποιος είπε: «Σπάνια ένα παιδί ανεβαίνει ψηλότερα απ’ ότι οι άλλοι πιστεύουν ότι θ’ ανέβει».

[4] Συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων από πολύ νωρίς

Η ζωή αποτελείται από αποφάσεις που παίρνονται η μια κατόπιν της άλλης. Τα παιδιά θα πρέπει να μαθαίνουν λίγο λίγο για τη ζωή αρχίζοντας όσο γίνεται νωρίτερα. Η εξήγηση στο παιδί ότι οι γνώμες για ένα θέμα διαφέρουν από άτομο σε άτομο, του δίνει τη δυνατότητα να μάθει έτσι πως από την ανταλλαγή διαφόρων γνωμών παράγεται η δημιουργικότητα.

Το παιδί θα πρέπει να μάθει να υποστηρίζει τα άλλα μέλη της οικογένειας, συνειδητοποιώντας πως υπάρχει αλληλεξάρτηση μεταξύ τους σαν οικογένεια. Οι άνθρωποι μαθαίνουν και κερδίζουν καθώς κάνουν κάτι για τους άλλους και με τους άλλους. Έτσι αναπτύσσεται το αίσθημα της υπευθυνότητας μέσα τους.

[5] Τα μέλη της οικογένειας πρέπει να συμμερίζονται τόσο τις επιτυχίες όσο και τις αποτυχίες τους

Πολύ συχνά μόνοι οι επιτυχίες ή μόνο οι αποτυχίες συζητούνται σε μερικές οικογένειες. Αν αναφέρονται μόνο οι επιτυχίες, το παιδί σχηματίζει μια λαθεμένη αντίληψη για τη ζωή και είναι εύκολο να συμπεράνει πως η ζωή κυλάει πάντα ομαλά χωρίς εμπόδια και παρακαμπτηρίους. Από την άλλη μεριά αν συζητιούνται μόνο οι αποτυχίες ή τα προβλήματα, τότε η αντίληψη που σχηματίζει το παιδί για τη ζωή είναι άδικη και εξωπραγματική.

[6] Οι γονείς πρέπει να αποτελέσουν ένα ζωντανό παράδειγμα για τα παιδιά τους

Τυχερή είναι η οικογένεια στην οποία οι γονείς είναι πρόθυμοι να δείξουν στα παιδιά τους τη σωστή αντιμετώπιση αυτών που σερβίρει τη ζωή. Ένας πατέρας ή μια μητέρα που δίνει το παράδειγμα της θαρραλέας αντιμετώπισης της ζωής, προσφέρει στα παιδιά ένα κληροδότημα που κανένας δεν μπορεί να τους το αφαιρέσει ποτέ. Το παράδειγμα είναι ο καλύτερος δάσκαλος. Μαθαίνουμε το θάρρος, την αγάπη, την υπομονή και την αυτοπειθαρχία καλύτερα όταν είμαστε παιδιά και βλέπουμε αυτές τις αρετές στους γονείς μας.

[7] Η σιγουριά παράγεται από τη σταθερότητα

Ένας θεμελιώδης κανόνας για τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών  είναι «η σταθερότητα». Όταν η καθοδήγηση που παρέχουν οι γονείς στα παιδιά είναι συγκεχυμένη και όταν υπάρχει ασυμφωνία μεταξύ τους, τότε το μόνο που μπορεί κανείς να περιμένει είναι η πρόκληση σύγχυσης στα ίδια τα παιδιά. Τις πιο πολλές φορές τα παιδιά εκδηλώνουν αυτή τη σύγχυση μέσω της αρνητικής συμπεριφοράς τους. Τα παιδιά που έχουν γονείς σταθερούς και συνεπείς στις αρχές τους, νιώθουν σίγουρα μεγαλύτερη ασφάλεια.

[8] Δεν υπάρχει υποκατάστατο της αγάπης

Τρεφόμαστε με σχέσεις αγάπης όχι με αντικείμενα. Πολλοί που δεν έχουν αρκετούς υλικούς πόρους ή αυτοί που πρέπει να αγωνιστούν σκληρά για καθετί που θέλουν να αποκτήσουν στη ζωή τους, χρειάζεται να μάθουν πώς η έλλειψη των πραγμάτων που τα χρήματα μπορούν να αγοράσουν δεν μετράει και πολύ από τη στιγμή που η οικογένεια έχει συνειδητούς δεσμούς αγάπης.