[ ] Πώς εκδηλώνεται η μελαγχολία;

Υπάρχει διάχυτη η αντίληψη στον κόσμο γύρω ότι η μελαγχολία είναι μια κατάσταση που γίνεται αντιληπτή από την πρώτη κιόλας στιγμή. Δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι πάντοτε τόσο απλά. Υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις ασθενών που αυτοκτόνησαν πριν το περιβάλλον τους ή και ο γιατρός τους ακόμη αντιληφθεί ότι έπασχαν από βαριά μελαγχολία.

Αυτό συμβαίνει επειδή η μελαγχολία μπορεί να πάρει ποικίλες μορφές, εκδηλώνοντας κάποτε συμπτώματα που δίνουν την εντύπωση ότι δεν έχουν καμιά σχέση μ' αυτήν. Γι' αυτό το λόγο θα αναφερθούν εδώ τα κυριότερα συμπτώματα που προβάλλονται από τους ασθενείς.

α) Ακεφιά, θλίψη, ιδέες ανικανότητας και αναξιότητας: "Δεν έχω κέφι", "νιώθω κατάπτωση", "δεν έχω διάθεση για τίποτα", "με το ζόρι κάνω τις δουλειές, μου έρχεται να τα παρατήσω όλα", είναι μερικές από τις συνηθισμένες εκφράσεις ανθρώπων που πάσχουν από μελαγχολία.

Σε πιο βαριές περιπτώσεις οι ασθενείς ομολογούν ότι μένουν ώρες ολόκληρες στο κρεβάτι, χωρίς διάθεση να κάνουν και το παραμικρό και βασανίζονται από έντονες ιδέες ανικανότητας και αναξιότητας, όπως "δεν κατάφερα τίποτα", "είμαι μια σκέτη αποτυχία", "δεν πέτυχα τίποτα στη ζωή". Αν ο ασθενής είναι συνειδητός χριστιανός μπορεί να κατηγορεί τον εαυτό του για έλλειψη πίστης, να νομίζει ότι τον έχει ξεχάσει ή τον έχει απαρνηθεί ο Θεός κι ότι είναι χαμένος για πάντα. Παραπονιέται ότι δεν μπορεί να προσευχηθεί ή ότι δεν εισακούονται οι προσευχές του.

Πίσω απ' όλα αυτά κρύβονται συνήθως έντονες τύψεις κι ενοχές. Κατηγορούν τον εαυτό τους για σφάλματα, λάθη ή αμαρτίες που έχουν κάνει, τα οποία μεγαλοποιούν στη σκέψη τους και τα θεωρούν τρομερά ή ασυγχώρητα.

Θεωρητικά μπορεί να ξέρουν ότι ο Θεός αγαπά και συγχωρεί, δεν μπορούν όμως να το νιώσουν κι αυτό τους εμποδίζει να το δεχτούν.

Οι περισσότεροι άνθρωποι που πάσχουν από μελαγχολία δεν μπορούν να νιώσουν χαρά ή ευχαρίστηση, όσο ευχάριστα κι αν είναι αυτά που συμβαίνουν γύρω τους. Μερικοί απ' αυτούς, σε ελαφρές σχετικά μορφές, κλαίνε πολύ και απαρηγόρητα. Σε πιο βαριές καταστάσεις ο ασθενής δεν μπορεί συχνά ούτε να κλάψει, παρόλο που το επιθυμεί για να ανακουφιστεί.

Οι τύψεις και οι ενοχές είναι πολλές φορές τόσο έντονες και η θλίψη τόσο βαριά, που ο ασθενής επιθυμεί να πεθάνει για να ησυχάσει (όπως ο ίδιος νομίζει) ή σκέφτεται και μπορεί να σχεδιάζει αυτοκτονία για να απαλλαγεί από την αφόρητη γι' αυτόν κατάσταση.

β) Κόπωση, αδυναμία, βραδυκινησία: Συχνά η μελαγχολία εκδηλώνεται με κύριο σύμπτωμα τη μυική αδυναμία και το αίσθημα της μεγάλης κόπωσης. Ο ασθενής νιώθει κουρασμένος, ακόμη και μετά από πολλές ώρες ύπνου και παραπονιέται ότι δεν μπορεί να σύρει τα πόδια του. Στην ενδογενή μελαγχολία, η κόπωση είναι εντονότερη και εκδηλώνεται πιο βαριά τις πρωινές ώρες. Εκείνο που άλλοτε το έκανε σε δέκα λεπτά της ώρας και το θεωρούσε παιχνιδάκι, τώρα του φαίνεται βουνό ολόκληρο. Η ζωηράδα του και η ευκινησία του μειώνονται και γι’ αυτό όλα τα κάνει με βραδύ ρυθμό, σαν μια μεγάλη αγγαρεία.

Συχνά οι ασθενείς ανησυχούν γι' αυτή την κόπωσή τους και υποβάλλονται σε κάθε είδους αιματολογικές ή άλλες εργαστηριακές εξετάσεις, επειδή φοβούνται ότι πίσω απ' αυτά τα συμπτώματα κρύβεται κάποια σοβαρή οργανική πάθηση (καρκίνος κ.λπ.). Οι εξετάσεις φυσικά δεν δείχνουν τίποτα το παθολογικό ή αν παρουσιάσουν κάτι άσχετο με την κατάστασή τους.

Για να αντιμετωπίσουν αυτή την ανεξήγητη κόπωση οι ασθενείς, άλλοτε μόνοι τους και άλλοτε με την υπόδειξη γιατρού, καταφεύγουν στις βιταμίνες με την ελπίδα ότι θα δυναμώσουν. Φυσικά η κόπωση και η αδυναμία επιμένουν, πράγμα που τους δημιουργεί περισσότερη ανησυχία.

γ) Ανησυχία, φοβία, δυσκολία στη συγκέντρωση: Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο ασθενών που παραπονιούνται για ανησυχία, εσωτερική ταραχή, φοβία, δυσκολία να συγκεντρώσουν την προσοχή τους και μείωση της μνήμης τους, ενώ στην πραγματικότητα το κύριο πρόβλημά τους είναι η μελαγχολία που κρύβεται πίσω απ' αυτά. Γι' αυτό το λόγο οι ψυχίατροι μιλούν συχνά για ογκώδη κατάθλιψη.

Στην περίπτωση αυτή ο ασθενής μπορεί να ανησυχεί για καθετί, όπως για την υγεία του, για τους δικούς του, για το αύριο, για την περιουσία του ή για τη σύνταξή του. Ειδικά σε ηλικιωμένους είναι συχνά το φαινόμενο μελαγχολίας που εκδηλώνεται σαν έντονο άγχος και φοβία.

Η δυσκολία να συγκεντρώσουν την προσοχή, τους κάνει να αποφεύγουν τις κοινωνικές σχέσεις και να απομονώνονται. Καταφεύγουν στο διάβασμα, επειδή όμως δεν μπορούν να συγκροτήσουν στο μυαλό τους εύκολα αυτό που διαβάζουν, όπως γινόταν παλιά, απογοητεύονται και σταματούν. Επίσης δυσκολεύονται πάρα πολύ στη λήψη αποφάσεων, με αποτέλεσμα να τους καταλαμβάνει απόγνωση.

Η έντονη εσωτερική ταραχή, η φοβία και η δυσκολία στη συγκέντρωση μπορεί να δώσουν την εντύπωση ότι ο ασθενής, ιδιαίτερα ο ηλικιωμένος, βρίσκεται σε σύγχυση και να θεωρηθεί ότι έχει πάθει εγκεφαλικό επεισόδιο, ενώ πρόκειται για βαριά μελαγχολία.

δ) Αϋπνία, ανορεξία, απώλεια βάρους, μείωση libido. Σε μερικούς ασθενείς, η μελαγχολία εκδηλώνεται με συμπτώματα από τον υποθάλαμο. Όπως είναι γνωστό η όρεξη, ο ύπνος, όπως και η σεξουαλική λειτουργία καθορίζονται από τον υποθάλαμο, που βρίσκεται στο κάτω μέρος του εγκεφάλου. Στις περιπτώσεις αυτές τα κύρια συμπτώματα είναι η αϋπνία, η ανορεξία και η μείωση της σεξουαλικής ικανότητας (σε μερικούς ασθενείς, στην αρχή κυρίως της αρρώστιας τους, μπορούν να εκδηλωθούν ακριβώς τα αντίθετα συμπτώματα, δηλαδή αδικαιολόγητη υπνηλία, πολυφαγία με συνέπεια την παχυσαρκία ή σεξουαλική υπεραπασχόληση).

Η αϋπνία ανησυχεί τον ασθενή και τον κουράζει. Εξαιτίας της ανορεξίας χάνει συνέχεια βάρος και η μείωση ή η απώλεια της σεξουαλικής επιθυμίας, τον κάνει να νιώθει άσχημα απέναντι στον ή στη σύζυγό του.

Αυτά είναι μερικά από τα πολλά και ποικίλα συμπτώματα, που συχνά συνοδεύουν και πολλές φορές προβάλλονται τόσο έντονα, που κρύβουν τη μελαγχολία που βρίσκεται πίσω απ' αυτά.

Άλλα συμπτώματα μπορεί να είναι διάφορες φοβίες ή ψυχαναγκασμοί. Έχω δει περιπτώσεις γυναικών που βασανίζονται από το φόβο μήπως, όταν είναι μόνες τους στο σπίτι, κάνουν κακό στα παιδιά τους, ενώ άλλοι ασθενείς φοβούνται μήπως βλασφημήσουν το Θεό ή μήπως πέσουν από το μπαλκόνι και σκοτωθούν, επειδή νιώθούν μια εσωτερική ώθηση για τέτοιες πράξεις.

Φυσικά, ο άνθρωπος που φοβάται μήπως παρασυρθεί σε τέτοιες ενέργειες ποτέ δεν το κάνει. Εκείνοι που σκοτώνουν τα παιδιά τους ή πηδούν από μπαλκόνια για ν' αυτοκτονήσουν έχουν ξεπεράσει αυτό το φόβο. Αυτό όμως δεν μπορούν να το συνειδητοποιήσουν αυτοί οι ασθενείς εκείνη τη στιγμή και γι' αυτό τρομοκρατούνται.

Όλες αυτές οι καταστάσεις είναι εκδηλώσεις της μελαγχολίας και βελτιώνονται ή υποχωρούν τελείως με ένα συνδυασμό αντικαταθλιπτικών και αγχολυτικών φαρμάκων. Θυμάμαι μια κυρία που όταν υποχώρησαν τα συμπτώματα μου είπε: "Γιατρέ, δεν μπορείς να καταλάβεις πόσο άσχημα ένιωθα. Δόξα στο Θεό, τώρα έχω συνέλθει και απορώ, πώς μου έμπαιναν εκείνες οι σκέψεις".

[]

[ ] Μορφές μελαγχολίας

Κατά καιρούς έχουν γίνει πολλές προσπάθειες ταξινόμησης των ποικίλων μορφών της μελαγχολίας. Οι πιο γνωστές και περισσότερο παραδεκτές είναι: Αντιδραστική μελαγχολία ή ενδογενής, πρωτοπαθής ή δευτεροπαθής, μονοπολική ή διπολική (γνωστή πιο πολύ σαν μανιοκαταθλιπτική).

Αντιδραστική είναι η μορφή εκείνη της μελαγχολίας, που προκαλείται σαν αντίδραση σε δυσάρεστα γεγονότα ή καταστάσεις, όπως εγκατάλειψη, οικονομική κατάρρευση, επαγγελματική αποτυχία, μεγάλες και ανυπέρβλητες δυσκολίες και εμπόδια, επανειλημμένες απογοητεύσεις, σοβαρές ή ανίατες αρρώστιες που εκδηλώνουν ή δημιουργούν αναπηρίες και άλλα πολλά. Η αντιδραστική μελαγχολία δεν είναι συνήθως μακράς διάρκειας, ιδιαίτερα όταν η αιτία που την προκαλεί είναι δυνατό να εξαλειφθεί σύντομα.

Αντίθετα η ενδογενής κατάθλιψη εκδηλώνεται συχνά παρόλο που δεν υπάρχει κάποια σοβαρή αιτία που θα μπορούσε να ενοχοποιηθεί. Είναι συνήθως μεγαλύτερης διάρκειας και δεν επηρεάζεται σημαντικά από τις αλλαγές ή τη βελτίωση των συνθηκών του περιβάλλοντος του ασθενή. Τύψεις και ενοχές είναι πιο συχνές και πολύ εντονότερες στην ενδογενή απ' ό,τι στην αντιδραστική μελαγχολία.

Πρωτοπαθής ονομάζεται η μελαγχολία που εμφανίζεται χωρίς την ύπαρξη κάποιας άλλης παθολογικής κατάστασης του οργανισμού, ενώ δευτεροπαθής όταν αυτή εμφανίζεται σαν αντίδραση ή σαν συνέπεια κάποιας άλλης οργανικής ασθένειας.

Μονοπολική είναι μελαγχολία που εκδηλώνεται μόνο με μελαγχολική φάση, ενώ διπολική όταν η μελαγχολική φάση εναλλάσσεται με φάση διέγερσης ή εκδηλώσεις ευφορίας (μανία).

Η διπολική μελαγχολία χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή επειδή: α) μπορεί ξαφνικά ο ασθενής να μεταπέσει από τη μια φάση στην άλλη με κίνδυνο να αποπειραθεί ακόμη και αυτοκτονία εξαιτίας της βαριάς του κατάστασης, β) η φάση της διέγερσης είναι δυνατό να θεωρηθεί σαν φυσιολογική αντίδραση σε κάποιο ευχάριστο γεγονός και να μην αντιμετωπιστεί έγκαιρα, με κίνδυνο να προβεί ο ασθενής σε απαράδεκτες ενέργειες, που μπορούν να τον εκθέσουν στο περιβάλλον του ή το χειρότερο να ξεφύγει η κατάσταση από τον έλεγχο και γ) η κατάσταση συχνά επιμένει και γι' αυτό δεν είναι σωστό να διακόπτεται η θεραπεία πρόωρα ή να γίνονται αυτοσχεδιασμοί.

Τελευταία έχει επικρατήσει η κατάταξη των διαφόρων μορφών μελαγχολίας στις εξής τρεις κατηγορίες: α) Δυσθυμία, β) Μελαγχολία με άγχος και γ) Μείζων κατάθλιψη.

H Διπολική μελαγχολία (μανιοκατάθλιψη) περιγράφηκε αρχικά από τον Emil Kraepelin, το 1896. Είναι δύο φορές πιο συχνή στις γυναίκες απ’ ότι στους άντρες, στις οποίες μάλιστα εμφανίζεται σε πιο νεαρή συνήθως ηλικία. Aν ένας γονιός πάσχει, η πιθανότητα για τα παιδιά του να πάθουν είναι 10%, ενώ αν και οι δύο γονείς πάσχουν οι πιθανότητες για τα παιδιά τους να εκδηλώσουν την ασθένεια φτάνει στο 60%.

Aν και φαίνεται σχεδόν βέβαιο ότι για την εκδήλωσή της παίζουν βασικό ρόλο βιογενετικοί παράγοντες (διαταραχές των νευρομεταβιβαστών στον υποθάλαμο), η συνύπαρξη ψυχογενών παραγόντων ως εκλυτικοί παράγοντες δεν είναι καθόλου αμελητέα. Oι δυσκολίες προσαρμογής, οι μεγάλες αποτυχίες, οι πατατεταμένες οικονομικές δυσχέρειες, η κοινωνική απόρριψη, οι συναισθηματικές αποτυχίες και τα σοβαρά οικογενειακά προβλήματα φαίνεται ότι παίζουν σημαντικό ρόλο στην εκδήλωσή της.

Tο χαρακτηριστικότερο στοιχείο της αρρώστιας αυτής είναι ότι ο ασθενής μεταπηδά, αρκετά συχνά ξαφνικά, από τη φάση της κατάθλιψης στη διέγερση και από τη διέγερση στην κατάθλιψη. Oι φάσεις διαδέχονται η μία την άλλη και διαρκούν από μερικές εβδομάδες μέχρι πολλούς μήνες, ιδιαίτερα αν δεν αντιμετωπιστούν φαρμακευτικά.

Yπομανία – Mανία. Kατά τη φάση αυτή ο ασθενής δίνει την εντύπωση ότι έχει μεγάλη αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση. Είναι πολύ διαχυτικός, υπερβολικά ενεργητικός, σε σημείο να κοιμάται ελάχιστες ώρες το 24ωρο, φλύαρος, σε σημείο να μιλάει ή να τραγουδάει συνέχεια και μεγαλομανής.

Πιστεύει ότι μπορεί να κάνει μεγάλα πράγματα και γι’ αυτό ξοδεύει μεγάλα χρηματικά ποσά σε δουλειές που είναι καταδικασμένες σε αποτυχία, σε αγορές πολλών πραγμάτων τα οποία δεν τα χρειάζεται άμεσα ή δανείζει χρήματα ασύστολα.

H ροή των σκέψεών του είναι ταχεία, σε σημείο να μην προλαβαίνει να τις εκφράσει με λόγια και γι’ αυτό μεταπίπτει συνέχεια από το ένα θέμα στο άλλο, κάνοντας ατέλειωτες παρενθέσεις σε σημείο να δίνει την εντύπωση ότι παραλογίζεται.

Oι αναστολές του μειώνονται πάρα πολύ σε σημείο να προβαίνει σε ενέργειες που μπορούν να τον εκθέσουν, όπως όταν αποκαλύψει μυστικά της ατομικής ή οικογενειακής του ζωής στους πάντες ή έχει σεξουαλικές σχέσεις με άσχετους με αυτόν ή αυτήν ανθρώπους με κίνδυνο να κολλήσει AIDS ή να μείνει έγκυος, αν είναι γυναίκα.

Παρά τη μεγάλη διέγερσή του, μπορεί να παρουσιάζει συχνές συναισθηματικές διακυμάνσεις και να μεταπίπτει από το γέλιο στο κλάμα με τα παραμικρό ή αντίστροφα.

Όταν φτάσει σε πλήρη μανία, η ομιλία του γίνεται τελείως ακατανόητη, επειδή μεταπίπτει συνέχεια από το ένα θέμα στο άλλο, χωρίς να συμπληρώνει τις φράσεις του.

H φάση της υπομανίας ή μανίας είναι πολύ επικίνδυνη, επειδή το άτομο μπορεί να πάρει αποφάσεις ή να προβεί σε ενέργειες, οι οποίες θα έχουν σοβαρές συνέπειες για το μέλλον του και γι’ αυτό είναι απαραίτητο να αντιμετωπιστεί άμεσα με ισχυρή φαρμακευτική αγωγή.

Κατάθλιψη. H φάση της κατάθλιψης στη διπολική μελαγχολία εκδηλώνει τα ίδια συμπτώματα που εκδηλώνουν οι άλλες μορφές της μελαγχολίας, αλλά συχνά σε εντονότερη μορφή και γι’ αυτή απαιτείται έντονη αντικαταθλιπτική αγωγή.

Γνωστή επίσης είναι η μελαγχολία που εμφανίζεται σε μερικές γυναίκες συνήθως πριν από την έμμηνο ρύση, μετά τον τοκετό ή στην κλιμακτήριο. H πρώτη απ’ αυτές είναι συνήθως ελαφράς μορφής και σπάνια χρειάζεται ειδική θεραπεία. Παρόλ' αυτά όμως καλό είναι να το γνωρίζουν οι άλλοι στο σπίτι για να μην παραξενεύονται ή αγανακτούν για την αδικαιολόγητη αλλαγή της συμπεριφοράς της.

H επιλόχειος κατάθλιψη αρχίζει συνήθως από την τρίτη ημέρα της λοχείας. Tα πρώτα συμπτώματα είναι ανησυχία, ατονία και φοβία της νέας μητέρας ότι δεν θα μπορέσει να τα βγάλει πέρα με τις νέες υποχρεώσεις της. Όταν είναι ελαφράς μορφής, σε λίγες ημέρες σιγά σιγά υποχωρεί! Σε άλλες περιπτώσεις όμως, επιδεινώνεται ραγδαία σε σημείο να παρουσιαστούν μέσα σε λίγες ημέρες ακόμη και παρανοϊκές ιδέες ή ψευδαισθήσεις. Όμως, παρά τη βαριά μορφή της, ανταποκρίνεται πολύ καλά στη φαρμακευτική αγωγή, όπως και στην ηλεκτροθεραπεία.

Tέλος, η μελαγχολία που εμφανίζεται στην κλιμακτήριο, άλλοτε εκδηλώνεται σαν ενδογενής με συμπτώματα κυρίως ατονίας, ακεφιάς, αϋπνίας και ανησυχίας και άλλοτε συνοδεύεται από ποικίλα ψυχοσωματικά συμπτώματα. Και αυτή χρειάζεται συνήθως ιατροφαρμακευτική αντιμετώπιση.

[]

[ ] Πώς και γιατί δημιουργείται η μελαγχολία;

Kατά καιρούς έχουν αναπτυχθεί διάφορες θεωρίες στην προσπάθεια να ερμηνευθεί το φαινόμενο της μελαγχολίας. Oι κυριότερες απ’ αυτές είναι:

α) Eπιθετικότητα που έχει στραφεί προς τα έσω (Karl Abraham S. Freud). H θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι υποσυνείδητη εχθρότητα ή επιθετική παρόρμηση, που αρχικά κατευθύνεται εναντίον ατόμων του στενού περιβάλλοντος του ασθενούς –που θεωρεί εμπόδια στην επίτευξη των σκοπών του- στρέφεται τελικά εναντίον του ίδιου του ατόμου, όταν η συνείδησή του δεν του επιτρέπει να την εκδηλώσει προς τα έξω.

β) Aπώλεια αντικειμενικού στόχου. Όταν κάποιο άτομο δεν κατορθώσει να πετύχει κάτι που το θεωρεί σαν τον πιο βασικό σκοπό για τη ζωή του, μπορεί να καταληφθεί από μελαγχολία.

γ) Aπώλεια της αυτοεκτίμησης του ατόμου (E. Bibring). Oι αποτυχίες μπορούν να δημιουργήσουν στο άτομο αμφιβολία για τις ικανότητές του και σκέψεις αναξιότητας. Σε τέτοιες περιπτώσεις ο άνθρωπος κατηγορεί τον εαυτό του για παραλήψεις, σφάλματα ή αναποφασιστικότητα που τον οδήγησαν στην αποτυχία ή την καταστροφή ή κάποιος άλλος μπορεί να κατηγορεί τον εαυτό του για δειλία, επειδή δεν έχει την τόλμη να αντισταθεί και να διεκδικήσει το δίκιο του. Όλα αυτά δημιουργούν τύψεις ή ενοχές και προκαλούν μέσα του την εμφάνιση μελαγχολίας.

δ) Aρνητική αντίληψη (Aaron T. Beck & Albert Ellis). Όταν κάποιος βλέπει με τρόπο αρνητικό τον εαυτό του, τις εμπειρίες του όπως και το μέλλον του δεν θα αργήσει να καταληφθεί από μελαγχολία.

ε) Aπώλεια του προσωπικού ρόλου. Κάθε άνθρωπος καθορίζει για τον εαυτό του ένα βασικό ρόλο που θα παίξει στη ζωή. Aν για διάφορους λόγους διαπιστώσει ότι δεν μπορεί να παίξει αυτό το ρόλο καταλαμβάνεται από μελαγχολία.

στ) Aπώλεια του νοήματος της ζωής. Όταν κάποιος άνθρωπος πιστέψει ότι δεν έχει πια νόημα η ζωή του ή ότι η ύπαρξή του επάνω στη γη δεν έχει κάποιο προορισμό, μπορεί να καταληφθεί από μελαγχολία. Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του B' Παγκοσμίου Πολέμου είχε διαπιστωθεί ότι όσοι κρατούμενοι έχαναν το νόημα της ζωής τους έπεφταν επάνω στα ηλεκτροφόρα καλώδια και αυτοκτονούσαν, ενώ αντίθετα εκείνοι που εξακολουθούσαν να πιστεύουν στο νόημα και την αξία της ζωής υπέμεναν με καρτερία τις κακουχίες.

ζ) Διαταραχή ή μείωση ορισμένων νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο (MAAS, VAN PRAAG). Nευροδιαβιβαστές ονομάζονται ορισμένες χημικές ουσίες (αμίνες, αμινοξέα ή νευροπεπτίδια) που χρησιμοποιούνται από το κεντρικό νευρικό σύστημα για τη μεταβίβαση νευρικών ώσεων προς την περιφέρεια.

H παρατήρηση ότι ορισμένες μορφές μελαγχολίας, όπως η ενδογενής (μονοπολική ή διπολική) συνδέονται πάντοτε από συμπτώματα που ελέγχονται από τον υποθάλαμο (αϋπνία, ανορεξία, απώλεια βάρους, μείωση libido) και η διαπίστωση ότι ανταποκρίνονται καλά σε θεραπεία με αντικαταθλιπτικά φάρμακα, οδήγησε στην ανάπτυξη της θεωρίας ότι η μελαγχολία μπορεί να οφείλεται σε διαταραχή ή μείωση ορισμένων νευρομεταβιβαστών, δηλαδή σε οργανικά αίτια.

[]

[ ] Πώς αντιμετωπίζεται η μελαγχολία;

Όπως τονίστηκε και πιο πάνω η μελαγχολία ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό και ως προς των ένταση και ως προς τα αίτια που μπορούν να την προκαλέσουν. Γι’ αυτό η αντιμετώπισή της δεν είναι τόσο εύκολη όσο νομίζουν μερικοί.

Σε γενικές γραμμές, η θεραπευτική αντιμετώπισή της είναι: ψυχολογική, φαρμακευτική ή ένας συνδυασμός και των δύο. Φυσικά σ’ ένα άρθρο σαν κι αυτό, που απευθύνεται στο πλατύ κοινό, δεν μπορεί να γίνει λεπτομερής ανάλυση των θεραπευτικών μεθόδων που χρησιμοποιούν οι ψυχίατροι στην αντιμετώπιση της μελαγχολίας. Θα αναφερθούν εδώ μόνο μερικά πολύ στοιχειώδη.

α) H ψυχολογική αντιμετώπιση μπορεί να αποδώσει πολύ καλά αποτελέσματα όταν η αιτία της μελαγχολίας μπορεί όχι μόνο να εντοπιστεί αλλά και να εξαλειφθεί. Όταν για παράδειγμα, μπορούν να ξεπεραστούν ορισμένες σοβαρές δυσκολίες ή εμπόδια με την αλλαγή ή την τροποποίηση των συνθηκών της ζωής, όταν μπορεί να δοθεί βάσιμη ελπίδα σε κάποιον που την έχει χάσει ή όταν βρίσκει αναγνώριση και εκτίμηση τη στιγμή που ένιωθε τέλεια απόρριψη, η κατάστασή του μπορεί να βελτιωθεί ραγδαία.

Αυτό όμως δεν είναι τόσο εύκολα όσο από πρώτη άποψη φαίνονται. Πολύ συχνά δεν είναι δυνατό να γίνει ουσιαστική αλλαγή ή τροποποίηση των συνθηκών της ζωής του ασθενή και ούτε είναι εύκολο να βρει την αναγνώριση και την εκτίμηση που επίμονα ζητά.

Άλλοτε πάλι, όταν η αιτία της μελαγχολίας είναι η αποτυχία του ατόμου να πετύχει τους βασικούς γι’ αυτό στόχους ή να παίξει τον προσωπικό του ρόλο, τότε τα πράγματα είναι ακόμη πιο δύσκολα. Επίσης όταν η αιτία της μελαγχολίας του είναι η αμφιβολία για τις ικανότητές του, τότε χρειάζεται πολλή και συστηματική ψυχολογική ενίσχυση.

Mερικοί θρησκευτικοί ηγέτες, όπως και αρκετοί απλοί χριστιανοί, έχουν την τάση να αποδίδουν πάντοτε τη μελαγχολία σε κάποιο σφάλμα ή αμαρτία ή γενικά σε λάθη στην πνευματική πορεία του ασθενή. Φυσικά υπάρχουν περιπτώσεις μελαγχολίας που οφείλονται σε λάθη, αμαρτίες ή απροσεξίες στην πορεία του χριστιανού. Σε τέτοιες περιπτώσεις η σωστή και ριζική λύση είναι η αναγνώριση, μετάνοια και επανόρθωση, στο βαθμό που είναι δυνατό. Τότε το βάρος που σαν μαρμάρινη πλάκα πίεζε την ψυχή ή οι ενοχές που σαν σαράκι του κατέτρωγαν τα σωθικά, εξαφανίζονται σε μια στιγμή και ο άνθρωπος νιώθει ανάλαφρος κι ευτυχισμένος.

Όλες όμως οι μορφές μελαγχολίας δεν οφείλονται σε κάποια αμαρτία και γι’ αυτό δεν αποδίδει πάντα αυτή η τακτική.

Είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι ο Ηλίας έφτασε σε τέλεια αποθάρρυνση και ζήτησε από το Θεό να τον πάρει από αυτή τη ζωή, χωρίς να διαπράξει καμιά αμαρτία (A' Bασιλέων 19:4). Αιτία ήταν η πολυήμερη πορεία, η μακράς διάρκειας στέρηση ύπνου και το ασταμάτητο κυνηγητό από τη διεστραμμένη βασίλισσα Ιεζάβελ. H μελαγχολική διάθεση έκανε τον Ηλία να βλέπει την κατάσταση πιο μαύρη απ’ ότι ήταν. Νόμιζε ότι είχε μείνει μόνος τη στιγμή που άλλες επτά χιλιάδες άνθρωποι δεν είχαν δεχτεί να προσκυνήσουν τα είδωλα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Θεός μάλωσε τον Ηλία γι’ αυτή την αποθάρρυνσή του, αλλά αντίθετα φρόντισε πρώτα να του στείλει τροφή, τον άφησε να κοιμηθεί και μετά του αποκαλύφθηκε με τη μορφή λεπτού ανέμου, του φανέρωσε τα σχέδιά Tου και του έδειξε ότι έκανε λάθος στην εκτίμησή του για τον αριθμό των πιστών που υπήρχαν ακόμη στο λαό Ισραήλ (A' Bασιλέων 19:5-18).

Aν κι εμείς ακολουθήσουμε αυτή την τακτική στην αντιμετώπιση των ατόμων που βρίσκονται σε αποθάρρυνση ή έχουν καταληφθεί από μελαγχολία, θα μπορέσουμε όχι μόνο να τους συμπαρασταθούμε πρακτικά, αλλά και να τους βοηθήσουμε να ξεπεράσουν το αρνητικό συναίσθημά τους.

Δυστυχώς όμως συχνά εμείς κάνουμε το αντίθετο. Πλησιάζουμε αυτούς τους ασθενείς άλλοτε με πνεύμα κριτικής, κατηγορώντας τους για έλλειψη πίστης ή για παράβαση κάποιας εντολής κι άλλοτε με εύκολες αλλά ανεύθυνες συνταγές τους: "Mην παίρνεις φάρμακο", "μην ακούς τους γιατρούς", "κοίταξε να ηρεμήσεις", "προσπάθησε να μην το σκέφτεσαι" ή "πήγαινε κάπου να ξεσκάσεις". Τέτοιες συμβουλές το μόνο που μπορούν να πετύχουν είναι να αυξήσουν τις τύψεις και τις ενοχές τους και να τους οδηγήσουν σε απόγνωση.

β) Φαρμακευτική αντιμετώπιση. Μερικοί άνθρωποι απορούν πώς είναι δυνατό να θεραπεύσουμε τη μελαγχολία (που είναι μια συναισθηματική διαταραχή) με φάρμακο (που είναι υλικά στοιχεία). Αυτό γίνεται επειδή τα άτομα αυτά δεν έχουν αντιληφθεί ότι ο άνθρωπος είναι μια ψυχοσωματική οντότητα και όχι ένα σύνολο από ξεχωριστά μεταξύ τους τμήματα (σώμα ξεχωριστό από την ψυχή ή ψυχή από το σώμα).

Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, η μελαγχολία συχνά εκδηλώνει σωματικού τύπου συμπτώματα, ιδιαίτερα από διαταραχή στην περιοχή του υποθαλάμου (ανορεξία ή βουλιμία, αϋπνία, μείωση ή εξαφάνιση libido).

H μεγάλη προσφορά των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων είναι αναμφισβήτητη σήμερα, επειδή χρησιμοποιούνται ήδη επί τρεις σχεδόν δεκαετίες, με πολύ θετικά αποτελέσματα. Παρ' όλες τις περιοδικές και όχι σοβαρές παρενέργειες που μπορούν να εμφανιστούν στην αρχή της θεραπείας ή σε μεγάλες δόσεις, η βελτίωση της κατάστασης των ασθενών είναι συχνά τόσο εντυπωσιακή και τόσο σταθερή, που είναι κρίμα να μην χρησιμοποιηθούν στις περιπτώσεις που ενδείκνυνται, όταν μάλιστα, όπως προαναφέρθηκε, οι καταθλιπτικοί ασθενείς έχουν συχνά ιδέες αυτοκαταστροφής.

γ) Συνδυασμός ψυχοθεραπείας με φάρμακα. Aκόμη και στις περιπτώσεις που τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα είναι η θεραπεία εκλογής, ο ασθενής χρειάζεται να βρει κάποια εξήγηση για συμπτώματα που του φαίνονται ανεξήγητα και να αντιληφθεί αν είναι δυνατόν τι ακριβώς του συμβαίνει. O ασθενής ζητάει όχι μόνο κατανόηση αλλά και φως στο σκοτάδι που τον έχει καλύψει, όπως και ελπίδα για θεραπεία. Αυτά μόνο μια σωστή ψυχολογική αντιμετώπιση μπορεί να τα δώσει. Επιπλέον είναι γνωστό ότι τα περισσότερα αντικαταθλιπτικά φάρμακα δεν αποδίδουν σημαντικά αποτελέσματα πριν περάσουν μερικές εβδομάδες θεραπείας. Αυτό δείχνει πόσο απαραίτητη είναι η υποστηρικτική ψυχοθεραπεία, ακόμη και στις περιπτώσεις που τελικά τα φάρμακα θα δώσουν τη λύση.

Tέλος είναι απαραίτητο να ξανατονιστεί ότι η μελαγχολία είναι μια κατάσταση που πρέπει να αντιμετωπίζεται πάντοτε με πολλή προσοχή και χωρίς καμιά χρονοτριβή. Aκόμη και οι πιο έμπειροι σ’ αυτά τα θέματα γιατροί μπορούν ν’ αναφέρουν περιπτώσεις ασθενών, των οποίων δεν μπόρεσαν έγκαιρα να αντιληφθούν τη σοβαρότητα της κατάστασής τους ή δεν είχαν τον απαιτούμενο χρόνο για να τους βοηθήσουν αποτελεσματικά, με συνέπεια να χαθούν άδικα από τη ζωή.

Αρκετές περιπτώσεις δεν είναι καθόλου απλές και ούτε μπορούν να αντιμετωπιστούν με μερικές συμβουλές ή με προσπάθεια να δώσουμε παρηγοριά κι ενθάρρυνση. Συχνά χρειάζεται πολλή προσοχή, μεγάλη προσπάθεια και πολλή σοφία από το Θεό για να γίνει μια σωστή εκτίμηση και αποτελεσματική αντιμετώπιση της κατάστασης.

[]